Heklaða jólatræið 2018

Tá hekklaða jólatræið varð avdúkað í Ribarhúsi leygardagin 8. desember,

helt Kristian Martin Petersen eina sera hugfarsliga røðu um handarbeiði, hugna og samanhald.

Og røðarin var í ommupuntahekklaðum vesti 🙂

Føroya fyrsta ommuheklipuntahugnaløtujólatræ –Tað fyrsta, sum eg minnist um handarbeiði er, tá mamma mín og ommurnar báðar sótu við stokkum. Klikk, klikk, klikk…. onki annað. Tað var lív í, men nærum ljóðleyst. Omma mín, Marin-omma har heimi í Miðstovuni, í Gjógvarátúni, sat á kol- og torvkassanum í kjóla, fyriklæði og stundum í turriklæði eisini. Í mínari tíð minnist eg ikki torvið, men kol var í kassanum, beint undir liðini á kolkomfýrinum, har ketilin sjóðaði – og aftast á komfýrinum stóð strúkijarnið glóðheitt til reiðar at strúka eina av hvítu skjúrtunum hjá Poul-abba. Inni í einum slíkum heimi var hugnaligt – og í flotta dekktoy-skápinum, sum abbi í skiparaørindum hevði keypt í Bretlandi, luktaði av kleynum. Altíð. Omma kókaði kleynurnar í grýtu á el-plátu, men onnur matgerð var á kolkomfýrinum – og í minsta lagi var ketilin heitur dagin langan.

Omma mín norðuri á Bakka, Karolina, Bakk-omma, sat eisini við stokkum og heklinál, og tað var so javnan, at man fekk einar hálvhosur heim við sær – umframt vøttir og hosur í jólagávu. Tað gav meining, tí vit brúktu hetta.

Havi frá barnsbeini verið hugtikin av góðum handverki, antin tað var stórt ella smátt, á landi og sjógvi. Og stór var gleðin, tá Poul Martin Anthoniussen úr Oyndarfirði kom til Fuglafjarðar at smíða seksaringin hjá Martin Hansen og synunum, Hanusi, Pæturi, Bjørn og øðrum. Báturin bleiv smíðaður á neystaloftinum hjá teimum úti á Land, har neystið enn stendur. Tá fylgdu vit smádreingir við handverkinum frá tí kjølurin bleiv strektur til báturin fleyt og sigldi á fjørðinum. Hetta var fyri góðum fjøruti árum síðani, eg var um 9 ára aldur.

Hevði altíð verið hugtikin av bátum og skipum – og tí vakra handverkinum. Poul Martin, bátasmiðurin, var barngóður, og ongantíð segði hann eitt øvugt orð við okkum, sum bæði gingu í vegin og til handa. Bara tað góða orðið frá honum. Hann setti okkum at halda fyri, tá hann klinkaði, vit løgdu síggið í fernis, vit ruddaðu og tóku spønir og rusk upp úr kjølinum, og so var tað hetta sjáldsama, hugnaliga ljóðið – ella suðið – av hondhøvilinum, tá hann snøggaði tilfarið – høvilsspønirnar ringdu seg saman, men kundu lættliga toyggjast í longd sum eini tvær føtur. Hetta var mikið forkunnugt fyri okkum smádreingir. Tað ber ikki til at greiða frá tí hugnaliga luktinum av nýhølvaðum timbri – heldur ikki kunnu vit læra nakran at handverkið at hekla við bert at greiða frá í orðum. Tað má roynast í verki – á staðnum.

Hví sveima til bátasmíð, tá vit í dag standa við landsins fyrsta jólatræ, evnað úr heklaðum puntum? Jú, hetta knýtir okkum saman – á fleiri hættir. Katrin hevur eisini hildið fyri, tá abbi hennara klinkaði í sínum handverki, sum var bátasmíð.

Andreas Hammer, ættaður úr Líðini í Vági, búsitandi í Runavík – smíðaði um hálttriðhundrað bátar, herav nógvar kappróðrarbátar. Hann legði eisini lag á hjá Sámali Hansen, sum nú er kendur kappróðrarbátasmiðjur. Andreas Hammer mintist, tá sluppirnar blivu søktar á Bankanum í 1917 – tað var ein ringur dagur í Vági og kring landið, tá tíðindini spurdust, segði hann.

Handverkið bátasmíð hevur ikki nakað felags stev við hekling – og tó – tað er handverk. Vakurt handverk. Ein eikplanki er bara tilfar, so leingi hann ikki er evnaður. Sama við einum noða, tað er bara ein tráður – men so skjótt maskurnar knýtast saman við heilt ljóðleysu heklinálini, so byrjar handverkið – maska fyri masku, luftmaskur, netmaskur, fastmaskur, stangmaskur, ketumaskur – maskurnar, vit síggja í dag, eita fyri tað mesta stangmaskur og fastmaskur.

Heima hjá okkum eru fleiri hillar fullar av tógvi – og ein heil kommoda er full av stokkum og nálum. Okkurt er altíð á skránni, og nógv kreativt verður evnað hvørt ár.

Hetta árið havi eg undirvíst á Kambsdali, og har havi eg fyri fyrstu ferð í lívinum fingið uppgávuna at vera nissuvinur. Uppgávan er í loyndum at gleða onkran við einum tinganeysti, søtmeti ella øðrum tinganesti – havi sæð, at onkur hevur bæði fingið øl og sjokulátu. Mín nissuvinur fær heklaðar jólakúlur – ein eingil, og so okkurt søtt viðhvørt. Hoyri prátið millum starvsfelagarnar tá teir siga, “sum tað er dámligt, at handan daman, sum er nissuvinur, er fitt til hendurnar”. Jú, tað er hon, tí tað er Katrin, hjá mær, sum evnar gávurnar fyri meg. Sama við sloyfuni í dag – glimmurtógv, siga tey.

Vit kunnu staðfesta, at onki mark er fyri, hvat kann evnast úr einum tráði, antin tað er við stokkum ella heklinál – at binda á danskan hátt ella við tunesiskari heklinál, um tað skal vera. Heima hjá okkum manglar hon nú bara at seyma á latíni, tykir mær.

Omma mín norðuri á Bakka, Karolina, heklaði urtapottaskjúlarar. Teir skuldu so í stívilsi, og so legði hon teir á umvendar bollar at torna. Hetta var mikið forkunnugt, helt eg. Eygleiddi so handverkið, tá hon tók urtapottaskjúlararnar av aftur bollunum, og so stóðu teir rankir og flottir.

Nú bara so á, at eg tann eina dagin sá, hvussu omma blandaði stívilsi – hon brúkti flormelis, sum vit annars ikki sluppu at eta uttan so, at man var ósæddur og fekk sær flormelis upp á fingraspíssin. Men nú var lag á manni hjá mær at fáa flormelis eftir tørvi, tí tað var jú at fáa undir hvørjum urtapotti – brátt hingu tungurnar á urtapottaskjúlarunum niður á hálvan pottin, víða um í húsinum, og í onkrum kamari lógu teir heilt flatir longu dagin eftir seinasta stív. Omma helt tað vera løgið, at stívilsið var farið úr. Mær dámdi ikki epli fyrr enn eg var 20 ár. Og tað, sum eg ikki visti um stívilsið hjá ommu var, at í blandinum var líka nógv kartoffelmjøl sum florsukur.

Hóast mær ikki dámdi epli, so dámdi mær væl friturustoyktu kipsini frá Franklin. Pápi mín er pædagogiskur og segði, at tá mær dámdi so væl kips, so átti mær eisini at dámt epli – tí kips eru gjørd úr eplum. So var sloppið, hildu foreldrini. Argumentinum bilti onki – men eg gjørdi ikki matari enn at eg faldaði alt við øvugtum fortekni og legði so kipsini frá mær heldur enn at eg byrjaði at eta epli.

Eg havi ikki sitið við so nógvum handverkið, sum kona mín ger, men eg dugi at taka uppá – og kasta uppá. Havi eisini, sum barn, bundið kettuni eitt turriklæð í ÍF-litum í tí Harrans árið 1979, tá øll bygdin var lukkulig. Havi eisini broderað nakrar pútur – krosstingir – til basarin hjá Thabor. Ta einu pútuna vann eg aftur. Tá kendi eg meg ríkan og lukkuligan – a pro po eydnusemi, sum Kringvarpið viðgjørdi í vikuni. Nær eru vit eydnusom? Ein av eydnusamastu løtunum hjá mær bygdi á eina broderaða pútu.

Havi roynt at lært meg at bundið okkurt ordiligt og nýtiligt enn eitt kettuturriklæð, men illa gongst. Tað fer líkasum inn gjøgnum annað eygað – og útaftur gjøgnum hitt.

Her stendur so landsins fyrsta ommuheklipuntahugnaløtujólatræ!!!

Ongin av damunum sigur seg eiga konseptið – onkur hevur lagt orð til hugskotið, men ongin heldur seg hava gjørt nakað nevnivert – “vit hava bara verið har niðri í Ribarhúsi”, siga tær allar. Sama hvør eigur – tit eru ótrúliga fittar – og fittar í hondunum. Mannfólkahond var á eisini, tí Dánjal hevur sveisað og sett beinagrindina saman. Eisini hava børn luttikið, og fleiri børn og vaksin hava brúkt møguleikan at ganga til ókeypis undirvísing í hekling. Hetta er ein stórur partur av tí at vera eydnusamur – og tað besta er, at alt er ókeypis millum fólkið – bara bygdalív, samanhald, skapanargleði og hetta at njóta eydnusomu løtuna.

Nú tendra vit træið, halda fokus á kristnu hátíðina og ynskja hvørjum øðrum góða adventstíð og eini gleðilig jól!!!

Kristian Martin Petersen